Yaşlıda çoklu ilaç kullanımı ve ilaç yan etkileri ile mücadelede yeni bir adım: TIME Kriterleri ve Aplikasyonu

Akademik Geriatri Derneği’nin Akılcı İlaç Çalışma Grubundaki geriatri hekimlerinin önderliğinde, Türkiye'de alanında uzman ve yaşlı hasta konusunda deneyimli öğretim üyelerinin katılımıyla "Türkiye Yaşlıda Uygunsuz İlaç Kullanım Kriterleri" oluşturuldu.

Akademik Geriatri Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Geriatri Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülistan Bahat Öztürk, yaşlıların mevcut çok sayıda hastalıkları nedeniyle genellikle çok sayıda ilaç kullandıklarını belirterek, “Sürekli olarak günde dört veya beşten fazla ilaç kullanımı ‘polifarmasi’ olarak adlandırılmaktadır. Toplumda yaşayan yaklaşık her iki yaşlıdan birinde polifarmasi mevcuttur. Bakımevi veya hastanede bulunan yaşlılarda ise polifarmasiye daha sık rastlanmaktadır. İleri yaştaki bireylerde çok sayıda ilaç kullanmanın yanında ‘uygun olmayan’ ilaçların kullanımı da sıktır. Yaşlanma ile birlikte vücutta ortaya çıkan değişiklikler nedeniyle yaşlı bireyler ilaç yan etkilerine karşı daha duyarlıdır. Vücuttaki su oranının azalması, kas kütlesinin azalması, yağ oranının artması, böbrek fonksiyonlarının azalması gibi fizyolojik değişikliklerin yanı sıra ileri yaşta sıklıkla gördüğümüz düşme, denge kaybı, beslenme yetersizliği, sarkopeni dediğimiz kas kuvvetinde ve kütlesindeki azalma, idrar kaçırma ve unutkanlık gibi 'geriatrik sendromların' varlığı yaşlı bireyleri ilaç yan etkileri hususunda daha hassas hale getirmektedir.” dedi.

YAN ETKİLER İLERİ YAŞLAR İÇİN DAHA ZARARLI OLABİLİR

Genç erişkinlerde görülmeyen veya önemsiz olan birtakım yan etkilerin ileri yaştaki bireylerde zararlı olabileceğine dikkat çeken Öztürk, “Örneğin kas gevşetici ilaçlar, uyku ilaçları veya alerji ilaçları gibi bazı ilaç grupları genç erişkinlerde önemli yan etkilere sebep olmazken ileri yaştaki bireylerde gün boyunca uyku hali, unutkanlık, ağız kuruluğu, denge kayıpları,  düşmeler ve bunun sonucunda ortaya çıkan kemik kırıkları gibi önemli yan etkiler ile sonuçlanabilmektedir. Hastada ortaya çıkan bir ilaç yan etkisi yaşlı bireylerde yeni bir hastalık gibi düşünülerek bir başka ilacın kullanımına başlanmakta, bu kez de bu ilaca bağlı bir yan etki ortaya çıkmaktadır; bu duruma ‘reçete kaskadı’ denilmektedir. Yaşlı bireylerde unutkanlık, sosyal desteğin azlığı gibi bir takım sorunlar sebebiyle ilaç kullanımına uyum da daha az olabilmektedir. Bu nedenle mümkün olan en az sayıda ilacın kullanılması yaşlı bireyler için uygun bir yaklaşım olacaktır. Yaşlı bireylerde uygun olmayan ilaç kullanımının yanı sıra, kullanılması faydalı olduğu halde kullanılmayan ilaçlar olduğunu da sıklıkla görmekteyiz. Yani yaşlı bireylerde uygun ilaç seçimi ve ilaç tedavilerinin düzenlenmesi önemli bir konudur.” diye belirtti.

YOL GÖSTERİCİ OLARAK “TIME KRİTERLERİ” OLUŞTURULDU

Tüm bu sebeplerden dolayı ülkemizde sağlık çalışanlarına yol gösterecek akılcı ilaç kullanım rehberi ihtiyacı doğduğunu söyleyen Öztürk, sözlerine şöyle devam etti:

“2020 yılında ülkemiz Akademik Geriatri Derneği'nin Akılcı İlaç Çalışma grubundaki geriatri hekimlerinin önderliğinde Türkiye’de alanında uzman ve yaşlı hasta konusunda deneyimli öğretim üyelerinin geniş katılımı ile (12 ayrı ana dal ve 5 ayrı iç hastalıkları yan dallarından toplamda 49 danışman öğretim üyesi ve 23 çalışma grubu öğretim üyesi) Türkiye Yaşlıda Uygunsuz İlaç Kullanım Kriterleri (TurkishInappropriate Medication Use in the Elderly; TIME Kriterleri) oluşturulmuştur. TIME kriterleri bir rehber niteliğinde olup iki kısımdan oluşmaktadır; 1. kısım: Yaşlı bireylerde kullanılmaması veya dikkatli kullanılması gereken ilaçları içeren (‘TIME to STOP’) kriterler yer almaktadır. Bu bölümde 112 kriter mevcuttur. 2. kısım: Yaşlı bireylerde kullanılmasının faydalı olduğu ilaçlara yer verilmektedir (‘TIME to START’). Bu bölümde 41 kriter mevcuttur. Yakın zamanda Almanya, İsrail, İspanya, İngiltere, İtalya, Belçika, Çek Cumhuriyeti ve Hollanda’dan bir öğretim üyesi grubu TIME kriterlerinin uluslararası geçerliliğini göstermiş ve “Drugs and Aging” isimli tıp dergisinde tüm bilim dünyasına sunulmuştur (Bahat G, Ilhan B, Erdogan T, Oren MM, Karan MA, Burkhardt H, Denkinger M, Garfinkel D, Cutz-Jentoft AJ, Morissey Y, Onder G, Pazan F, Tommelein E, Topinkova E, van der Velde N, Petrovic M. International Validation of the Turkish Inappropriate Medication Use in the Elderly (TIME) Criteria Set: A Delphi Panel Study. Drugs Aging. 2021 Apr 13;1-9).Kolaylıkla ulaşılabilmesi için bir mobil uygulama (aplikasyon) olarak da hazırlanmıştır. Apple Store ve Play Store’dan tüm akıllı telefonlarabu uygulama ücretsiz olarak indirilebilmektedir. TIME kriterleri tamamı ile sağlık çalışanlarının kullanımı için hazırlanmıştır. Şu nokta unutulmamalıdır, tedavi için ilaç seçiminde karar sorumlu hekime aittir, hekim seçtiği ilacın etkisi ve yan etkisi konusunda hasta ve yakınlarını bilgilendirir. Bu kriter seti hekim ve sağlık çalışanlarına yardımcı olmak üzere hazırlanmıştır. İlaçlar hastalıkların tedavisi amacıyla dışardan verilen maddelerdir ve istenmeyen etkilerinin olması doğaldır. İlacın etki ve yan etkilerini bilerek hastalar takip edilmelidir. Yaşlı hasta ve yakınlarının kullandıkları ilaçları TIME kriterleri yardımıyla hekimleriyle birlikte gözden geçirmeleri yararlı olacaktır. Hekiminden habersiz olarak ilaç başlamak veya kullandığı ilacı kesmek tehlikeli olabilir, hastalarımız ve yakınları bu konunun bilincinde olmalıdır. Sonuç olarak, TIME kriterleri hekimlerin başvurabilecekleri bir kaynak olarak hizmetlerine sunulmuştur. Tamamen ileri yaştaki bireylerin sağlık durumları ve özellikleri göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. TIME kriterleri rehberliğinde tedavisi düzenlenen veya gözden geçirilen ileri yaştaki bireylerin günlük hayatta sıkça karşılaşmış oldukları ve fark edilmeyen ilaç yan etkilerin azalacaktır. Böylelikle yaşlı bireylerin hayat kaliteleri artacak, uygunsuz ilaç kullanımının yol açmış olabileceği unutkanlık, düşmeler, kırıklar, idrar kaçırma, kabızlık gibi çeşitli yan etkileri mümkün olan en düşük seviyeye inecek, yan etkilere bağlı muhtemel hastane yatışları ve sağlık giderleri azalacaktır.”

TIME UYGULAMASI